Miasto i Gmina Szczebrzeszyn > O mieście

Zakończyły się prace nad przebudową Centrum Muzealno-Edukacyjnego w Szczebrzeszynie wraz z amfiteatrem. Projekt otrzymał dofinansowanie w ramach Osi 13 INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA, działanie 13.3 Rewitalizacja obszarów miejskich. Wartość robót ogółem to 2 155 510,80 ( w tym: dofinansowanie z UE – 1 442 566,97 (85%), dotacja celowa z budżetu państwa 169 713,76 (10%), wkład własny łącznie – 543 230, 07).

Celem głównym projektu było wykorzystanie wewnętrznego potencjału obszaru do rozwoju gospodarczego w oparciu o lokalne zasoby i podniesienie jakości życia mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz całej gminy Szczebrzeszyn.

“W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie i Szczebrzeszyn z tego słynie” Te słowa wiersza Jana Brzechwy stały się powszechnie znanym w Polsce porzekadłem.
Skąd pochodzi nazwa miasta (Stefan Warchoł – Nazwy miast Lubelszczyzny, Lublin 1964r.) Na temat pochodzenia nazwy Szczebrzeszyn powstało szereg etymologii ludowych, które w różny sposób, na ogół bardzo fantastyczny i niedorzeczny starają się jej pochodzenie ustalić. Jedna z tych etymologii stara się wiązać nazwę Szczebrzeszyn z fizjografią terenu, jako że miasto (czy ogród warowny) miało powstać na obszarze górzystym stopniowo przechodzącym w równiny, a więc, że nazwa grodu powstała niby od ruskiego określenia „Szczeverszyny sut” co miało dać Szczebrzeszyn.  

Synagoga zbudowana została w XVI w. potwierdzają to dokumenty historyczne z 1584 r.. Spalona podczas masakry Chmielnickiego (lata 1648 – 1649). Jan Zamoyski ostatni właściciel Szczebrzeszyna w 1659 r. zezwala na wybudowanie nowej synagogi w tym samym miejscu. Zbudowana w stylu renesansowym z pięknym fryzem arkadowym, nakryta łamanym dachem polskim. Spalona ponownie w 1939 r., odbudowana w latach 1955 – 1965 i od tej pory jest siedzibą Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Szczebrzeszynie. Społeczność żydowska związana była ze Szczebrzeszynem od wieków. Pierwsze wzmianki o zorganizowanej gminie żydowskiej pochodzą z XVI w. Żydzi Szczebrzescy zajmowali się handlem przyprawami i wonnymi korzeniami. W 1584 r. Jan Czarnkowski – właściciel Szczebrzeszyna z tych lat wyznaczył miejsce na kirkut – cmentarz żydowski.

Młyn wielki wodny

Wybudowany na początku XX wieku z woli Ordynata hrabiego Maurycego Zamoyskiego, ojca ostatniego ordynata senatora Jana Zamoyskiego. Murowany z białego kamienia, trzykondygnacyjny, elewacja główna rozczłonkowana nad pilastrami z cegły czerwonej. Wejście główne w formie ryzalitu znacznie wysuniętego przed lico elewacji zakończone u góry trójkątnym zwieńczeniem z oculusem pośrodku. Okna zdobione dekoracyjnym obramieniem z czerwonej cegły. Do głównego budynku przylega mniejszy z elewacją zdobioną znacznie skromniejszymi obramieniami okien. Budynek ten pierwotnie przeznaczony był na magazyn zboża i mąki, w którym znajdowało się także pomieszczenie socjalne dla młynarzy. Po I-szej wojnie światowej od Ordynacji młyn kupili Jan Pereta i Eligiusz Drożdżyk – mieszkańcy Szczebrzeszyna. Młyn poruszany wodą, w okresie międzywojennym pod względem przemiału zboża był największym w województwie lubelskim i jednym z większych w Polsce.  

Cerkiew- Kościół Unicki pod wezwaniem Zaśnięcia – Wniebowzięcia NMP, założona pod koniec wieku XII (zachowane fundamenty romańskiej budowli), przebudowywana ok. 1560 r. i 1710 r., dekorowana bogatąpolichromią ok. 1620 r.

“Grodzisko” Cenny zabytek przeszłości stanowi dobrze zachowane grodzisko – nazywane wzgórzem zamkowym. Zamczysko znajduje się około 200 m na południowy zachód od klasztoru św. Katarzyny, na cyplu lessowej wierzchowiny ograniczającej od południa bagienną do niedawna dolinę Wieprza. Powstało w wyniku odcięcia sztucznie głęboką fosą od zachodu lessowego wzgórza od reszty opadającego w dół lądu. Przeprowadzone badania archeologiczne w latach 1978-81 przez Zakład Archeologii UMCS w Lublinie odsłoniły najdawniejsze dzieje zamczyska dotąd nieznane. Na podstawie licznych wykopalisk stwierdzono, że już pięć tysięcy lat temu wzgórze zamkowe zamieszkiwał neolityczny lud należący do kultury pucharów lejkowatych trudniący się rolnictwem i hodowlą.  

“Ratusz” – budowę ratusza rozpoczęto w 1840 r. wykorzystując materiał budowlany uzyskany z rozbiórki bramy zamojskiej. Ratusz postawiono w miejscu starego, zniszczonego, który był siedzibą dawnych władz miejskich oraz spełniał rolę poczty i powozowni. Ratusz wybudowany został w kształcie czworoboku, zlokalizowany na czworokątnym rynku zabudowanym po jednej stronie kamienicami jedno i dwupiętrowymi, a z drugiej strony posiadał domki z podcieniami. W czasie rozbiorów mieścił się tutaj Urząd Burmistrza, przez pewien czas był także siedzibą Rady Miejskiej. Do roku 1916 w ratuszu władzę sprawował burmistrz oraz dwu ławników. Natomiast po roku 1916 – po opuszczeniu Szczebrzeszyna przez wojska rosyjskie, a zajęciu przez austriackie, władze austriackie przysłały komisarza, który sprawował władzę w ratuszu przez okres 1 roku.

Na przełomie XIV i XV wieku przybywają do Szczebrzeszyna Franciszkanie. Dla nich kościół pod wezwaniem Św. Trójcy ufundował Dymitr z Goraja w 1398 r. Były to budynki drewniane, o których pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1410. Działalność klasztoru została przerwana w okresie reformacji, a budynki klasztorne uległy zniszczeniu. Obecne pochodzą z początku XVII w. są murowane fundacji Zamoyskich. Odbudowa kościoła rozpoczęta w 1610 r. Zakończona została w 1638 r. Klasztor w tamtych czasach funkcjonalnie stanowił jedną całość, na którą składały się kościół pod wezwaniem św. Trójcy, mieszkania – pokoje dla zakonników i budynki gospodarcze.